[396] ธรรม 3 อย่างควรให้เกิดขึ้นเป็นไฉน. ได้แก่ ญาณ 3
คือ อตีตังสญาณ อนาคตังสญาณ ปัจจุปปันนังสญาณ. ธรรม 3 อย่าง
เหล่านี้ควรให้เกิดขึ้น.
[397] ธรรม 3 อย่างควรรู้ยิ่งเป็นไฉน. ได้แก่ ธาตุ 3 คือ
กามธาตุ รูปธาตุ และอรูปธาตุ. ธรรม 3 อย่างเหล่านี้ควรรู้ยิ่ง.
[398] ธรรม 3 อย่างควรทำให้แจ้งเป็นไฉน. ได้แก่ วิชชา
3 คือ วิชชาคือความรู้ระลึกถึงชาติก่อนได้ วิชชาคือความรู้จุติและอุปบัติ
ของสัตว์ทั้งหลาย วิชชาคือความรู้ในความสิ้นแห่งอาสวะทั้งหลาย. ธรรม
3 อย่างเหล่านี้ ควรทำให้แจ้ง. ธรรม 3 อย่างเหล่านี้ จริง แท้
แน่นอน ไม่ผิดพลาด ไม่เป็นอย่างอื่น พระตถาคตตรัสรู้แล้ว โดยชอบ
ด้วยประการฉะนี้.

ว่าด้วยธรรมหมวด 4

[399] ธรรม 4 อย่างมีอุปการะมาก ธรรม 4 อย่างควรเจริญ
ธรรม 4 อย่างควรกำหนดรู้ ธรรม 4 อย่างควรละ ธรรม 4 อย่างเป็น
ไปในส่วนข้างเสื่อม. ธรรม 4 อย่างเป็นไปในส่วนวิเศษ ธรรม 4 อย่าง
แทงตลอดได้ยาก ธรรม 4 อย่างควรให้เกิดขึ้น ธรรม 4 อย่างควรรู้ยิ่ง
ธรรม 4 อย่างควรทำให้แจ้ง.
[400] ธรรม 4 อย่างมีอุปการะมากเป็นไฉน. ได้แก่ จักร 4
คือการอยู่ในประเทศอันสมควร เข้าหาสัตบุรุษ ตั้งตนไว้ชอบ ความเป็น
ผู้ทำบุญไว้ในก่อน. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ มีอุปการะมาก.

[401] ธรรม 4 อย่างควรเจริญเป็นไฉน. ได้แก่ สติปัฏฐาน 4
คือ ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณากายในกายอยู่
มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ พึงกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.
ภิกษุพิจารณา เวทนา . .. .จิต . . . . . พิจารณาธรรมในธรรมทั้งหลายอยู่
มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ พึงกำจัดอภิชฌานและโทมนัสในโลกเสียได้
ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ ควรเจริญ.
[402] ธรรม 4 อย่างควรกำหนดรู้เป็นไฉน. ได้แก่ อาหาร
4 คือ กวฬิงการาหาร อาหารคือคำข้าว หยาบ ละเอียด 1 ผัสสาหาร 1
มโนสัญเจตนาหาร 1 วิญญาณาหาร 1. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ ควรกำหนดรู้.
[403] ธรรม 4 อย่างควรละเป็นไฉน. ได้แก่ โอฆะ 4 คือ
กาม ภพ ทิฏฐิ อวิชชา. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ ควรละ.
[404] ธรรม 4 อย่างเป็นไปในส่วนข้างเสื่อมเป็นไฉน. ได้แก่
โยคะ 4 คือ กาม ภพ ทิฏฐิ อวิชชา. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ เป็นไป
ในส่วนข้างเสื่อม.
[405] ธรรม 4 อย่างเป็นไปในส่วนวิเศษเป็นไฉน. ได้แก่
ความพราก 4 คือ พรากจากกาม ภพ ทิฏฐิ อวิชชา. ธรรม 4 อย่าง
เหล่านี้ เป็นไปในส่วนวิเศษ.
[406 ] ธรรม 4 อย่างแทงตลอดได้ยากเป็นไฉน. ได้แก่ สมาธิ
4 คือ สมาธิเป็นไปในส่วนข้างเสื่อม 1 สมาธิเป็นไปในส่วนข้างดำรงอยู่ 1
สมาธิเป็นไปในส่วนวิเศษ 1 สมาธิเป็นไปในส่วนแทงตลอด 1. ธรรม
4 อย่างเหล่านี้ แทงตลอดได้ยาก.

[407] ธรรม 4 อย่างควรให้เกิดขึ้นเป็นไฉน. ได้แก่ ญาณ 4
คือ ความรู้ในธรรม 1 ความรู้ในการคล้ายตาม 1 ความรู้ในการกำหนด 1
ความรู้ในการสมมติ 1. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ ควรให้เกิดขึ้น.
[408] ธรรม 4 อย่างควรรู้ยิ่งเป็นไฉน. ได้แก่ อริยสัจ 4 คือ
ทุกขอริยสัจ 1 ทุกขสมุทัยอริยสัจ 1 ทุกขนิโรธอริยสัจ 1 ทุกขนิโรธ
คามินีปฏิปทาอริยสัจ 1. ธรรม อย่างเหล่านี้ ควรรู้ยิ่ง.
[409] ธรรม 4 อย่างควรทำให้แจ้งเป็นไฉน. ได้แก่ สามัญญ-
ผล 4 คือ โสดาปัตติผล 1 สกทาคามิผล 1 อนาคามิผล 1 อรหัตผล 1.
ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ ควรทำให้แจ้ง. ธรรม 4 อย่างเหล่านี้ จริง แท้
แน่นอน ไม่ผิดพลาด ไม่เป็นอย่างอื่น พระตถาคตตรัสรู้แล้วโดยชอบ
ด้วยประการฉะนี้.

ว่าด้วยธรรมหมวด 5

[410] ธรรม 5 อย่าง มีอุปการะมาก ธรรม 5 อย่าง ควรเจริญ
ธรรม 5 อย่าง ควรกำหนดรู้ ธรรม 5 อย่าง ควรละ ธรรม 5 อย่าง
เป็นไปในส่วนข้างเสื่อม ธรรม 5 อย่าง เป็นไปในส่วนวิเศษ ธรรม 5
อย่าง แทงตลอดได้ยาก ธรรม 5 อย่าง ควรให้เกิดขึ้น ธรรม 5 อย่าง
ควรรู้ยิ่ง ธรรม 5 . อย่าง ควรทำให้แจ้ง.
[411] ธรรม 5 อย่างมีอุปการะมากเป็นไฉน. ได้แก่ องค์เป็นที่
ตั้งแห่งความเพียร 5 คือ ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ มี
ศรัทธา เชื่อการตรัสรู้ของพระตถาคตว่า แม้เพราะเหตุนี้ ๆ พระผู้มีพระภาค